De filosofie gaat voor de politiek uit
In het essay Ter verdediging van Utopia breekt Merijn Oudenampsen een lans voor het utopische denken. Een aansprekend punt op de horizon houdt ons in beweging, zo lezen we in het citaat waarmee het essay opent. Als we tien stappen in de richting van dat doel nemen, wijkt het weliswaar evenzovele stappen terug, maar dat is helemaal niet erg. Het echte doel is “te blijven lopen.”
Oudenampsen weerlegt in dit boekje de opvatting dat het utopische denken noodzakelijkerwijs op geweld en totalitarisme uitloopt, een stelling die in Nederland door de filosoof Hans Achterhuis, in navolging van Karl Popper, is betrokken en die vervolgens door een hele generatie politici is overgenomen als fundering voor een bloedeloze pragmatische en technocratische koers.
Gevolg: we hebben totaal geen punt op de horizon meer, geen tot de verbeelding sprekend vergezicht. De ziel is uit de politiek. We zijn niet van onze plek gekomen en verdwaald tegelijkertijd.
Oudenampsen laat aan de hand van tekstfragmenten uit Thomas More’s beroemde werk Utopia zien dat Hans Achterhuis kunstgrepen heeft moeten toepassen om staande te houden dat het werk van More hoofdzakelijk een parodie op het utopische denken is, in plaats van een speelse manier om controversiële, maatschappijkritische opvattingen onder de aandacht van een breed publiek te brengen.
De auteur vindt dat beide elementen in het werk van More aanwezig zijn, met uiteindelijk een nadruk op het serieuze aspect en noemt dit genre serio ludere (serieus spelen). Door More’s toepassing van deze vorm ontstaat wat Oudenampsen een ‘open ruimte’ noemt. Een ruimte “voor verbeelding en reflectie over de ideale samenleving en mogelijke veranderingen in het heden.” (p. 46).
Ik heb dit essay met plezier en instemming gelezen. Het laat overtuigend zien hoe sterk de filosofie voor de politiek uitgaat. ‘Ter verdediging van Utopia’ legt een kerngedachte bloot die de huidige sociale ordening mogelijk maakt (‘utopie leidt tot terreur’). De kritiek op deze kerngedachte – en de herwaardering van de utopie in samenhang daarmee – schept de benodigde geestelijke ruimte om nieuwe werkelijkheden te ontwerpen en vorm te geven.
Er is een rehabilitatie nodig van het wenkende perspectief. Zonder utopie is er geen beweging meer en leven we in een dichtgetimmerde samenleving. We zijn dan de gevangenen geworden van onszelf.
Of, zoals Oudenampsen aan het slot van zijn inleiding concludeert:
“Na decennia van niets ontziende utopiekritiek is het tijd Utopia in ere te herstellen als een van de sleutelteksten van de Renaissance en als een blijvende inspiratiebron voor de democratische verbeelding.” (p 13)
Uitgave: Editie Leesmagazijn, 2016
ISBN 978-94-91717-37-6
Prijs: €12,95
